Co to jest odszkodowanie?

Termin odszkodowanie jest podstawowym i najważniejszym pojęciem używanym w dziedzinie uzyskiwania roszczeń dla osób poszkodowanych w różnego typu wypadkach. W artykule wyjaśniamy co to jest odszkodowanie i podajemy formalną definicję tego pojęcia, piszemy o tym, jakie odszkodowanie posiada funkcje, omawiamy odpowiedzialność odszkodowawczą, odpowiadamy na pytanie o przyczynienie przy powstaniu szkody oraz podajemy różnicę pomiędzy odszkodowaniem a zadośćuczynieniem, bardzo często mylonymi terminami.

Co to jest odszkodowanie, czyli definicja pojęcia

Odszkodowanie jest to świadczenie należne poszkodowanemu, któremu została wyrządzona szkoda, tzn. naruszone zostały jego prawnie chronione dobra lub interesy. Osoba poszkodowana może dochodzić należnego jej odszkodowania od sprawcy, który jej szkodę wyrządził, od podmiotu odpowiedzialnego z mocy prawa za naprawienie powstałej szkody lub od podmiotu odpowiedzialnego za naprawienie szkody z uwagi na postanowienia wynikające ze stosownej umowy go wiążącej. W tym ostatnim przypadku mamy do czynienia z odpowiedzialnością zakładu ubezpieczeń za szkody wyrządzone przez ubezpieczonego.

Jaką funkcję spełnia odszkodowanie?

Główną funkcją odszkodowania jest funkcja kompensacyjna, co oznacza, iż rolą odszkodowania jest wyrównanie uszczerbku majątkowego, który wskutek zdarzenia wywołującego szkodę powstał u osoby poszkodowanej. Powyższe oznacza, że wysokość przyznanego poszkodowanemu odszkodowania powinna być adekwatna do rozmiaru doznanej przez poszkodowanego szkody.

Kiedy można starać się o odszkodowanie?

Aby móc domagać się przyznania takiego świadczenia, jak odszkodowanie muszą zaistnieć określone przepisami prawa warunki:

• wystąpienie szkody,
• powstała szkoda musi wynikać ze zdarzenia, z którym związane jest powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej,
• musi istnieć adekwatny związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy powstałą szkodą a zdarzeniem ją wywołującym.

Odpowiedzialność odszkodowawcza

Odpowiedzialność odszkodowawcza może być dwojakiego rodzaju:

• odpowiedzialność deliktowa – jest rezultatem zachowań sprzecznych z prawem oraz z zasadami życia społecznego (np. popełnienie przestępstwa),
• odpowiedzialność kontraktowa – wynikająca z umowy stron i nakładająca na jedną ze stron obowiązek naprawienia szkody powstałej wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

Zakres naprawienia powstałej szkody reguluje przepis art. 361 § 1 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Zgodnie z § 2 ww. przepisu – w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

3 główne zasady odpowiedzialności odszkodowawczej

W polskim systemie prawym wyróżniamy trzy zasady odpowiedzialności odszkodowawczej:

Zasada winy

Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia (art. 415 k.c.).

Zasada słuszności

Zasada słuszności występuje wtedy, gdy z jednej strony brak jest podstaw do dochodzenia roszczenia o odszkodowanie, a z drugiej strony istnieją ważne motywy moralne przemawiające za kompensacją szkody (np. gdy sprawca z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego nie jest odpowiedzialny za szkodę, a brak jest osób zobowiązanych do nadzoru albo gdy nie można od nich uzyskać naprawienia szkody, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody od samego sprawcy, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i sprawcy wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego – art. 428 k.c.).

Zasada ryzyka

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka opiera się na założeniu, że osoba, która posiada urządzenia wykorzystujące siły przyrody lub posługuje się dla realizacji swoich interesów podległymi jej osobami – powinna ponosić odpowiedzialność za szkody wynikłe dla innych chociaż sama nie ponosiłaby za ich powstanie winy (np. art. 435 k.c., art. 436 k.c.). W przypadku odpowiedzialności na zasadzie ryzyka – sprawca może zwolnić się z odpowiedzialności, jeżeli wykaże jedną z przesłanek egzoneracyjnych: tj. wykaże, że szkoda zaistniała wskutek siły wyższej, wyłączną winę za powstanie zdarzenia ponosi poszkodowany, wyłączna wina spoczywa na osobie trzeciej.

Na czym polega naprawienie szkody?

Zgodnie z przepisami prawa – naprawienie szkody powinno nastąpić według wyboru poszkodowanego: albo przez przywrócenie stanu poprzedniego albo przez zapłatę poszkodowanemu odpowiedniej sumy pieniężnej. Gdyby natomiast przywrócenie stanu poprzedniego nie było możliwe (wskutek zniszczenia rzeczy) albo byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub poniesieniem kosztów przez zobowiązanego do naprawienia szkody – wówczas roszczenie poszkodowanego ogranicza się do odszkodowania pieniężnego.

Odszkodowanie a przyczynienie się do powstania szkody

Pamiętać należy również o regulacji znajdującej się w art. 362 Kodeksu cywilnego, który stanowi, że jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.

Co istotne, ustalenie przez zakład ubezpieczeń przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody lub zwiększenia jej rozmiaru nie powinno automatycznie powodować pomniejszenia wysokości należnego poszkodowanemu odszkodowania. Ograniczenie wysokości przyznanego odszkodowania z uwagi na ustalone przyczynienie się poszkodowanego powinno być poparte zindywidualizowaną oceną, bowiem możliwość obniżenia odszkodowania istnieje wtedy, gdy związek pomiędzy działaniem lub zaniechaniem poszkodowanego a powstałą szkodą jest taki, że gdyby nie jego zachowanie bądź w ogóle nie doznałby on szkody, bądź też wystąpiłaby ona w mniejszym rozmiarze.

Czym różni się odszkodowanie od zadośćuczynienia?

Odszkodowanie ma na celu zrekompensowanie szkody majątkowej (uszczerbek w stanie posiadania, np. uszkodzenie samochodu), natomiast zadośćuczynienie ma na celu zrekompensowanie szkody niemajątkowej (ból i cierpienie fizyczne oraz psychiczne doznane w związku z obrażeniami ciała doznanymi wskutek wypadku, bądź ból i cierpienie związane ze śmiercią osoby bliskiej).

Aplikantka adwokacka
kancelarii prawnej