Czym jest zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej?

Zadośćuczynienie to świadczenie, które przysługuje w przypadku wystąpienia szkody niemajątkowej. Jednym ze zdarzeń powodujących taką szkodę jest śmierć osoby bliskiej, które to wydarzenie powszechnie uważa się za jedno z najbardziej traumatycznych doświadczeń w życiu każdego człowieka.

Cierpienia psychiczne po śmierci osoby bliskiej potęgują dodatkowo nagłe i niemożliwe do przewidzenia okoliczności zdarzenia. Zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej ma na celu zrekompensować doznaną przez poszkodowaną w ten sposób osobę krzywdę, na którą składają się negatywne przeżycia związane z cierpieniem zarówno psychicznym, jak i fizycznym. Przyznanie odpowiedniej kwoty tytułem zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej ma na celu zmniejszenie lub złagodzenie krzywdy doznanej w związku ze śmiercią osoby bliskiej oraz powinno ułatwić osobie pokrzywdzonej dostosowanie się do rzeczywistości, która w wyniku doznanej straty uległa zmianie.

Jak wysokie może być zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej?

Krzywda doznana w wyniku śmierci osoby bliskiej ma niewymierny charakter, dlatego też odzwierciedlenie jej w formie pieniężnej jest bardzo trudne. Przez lata jednak orzecznictwo i doktryna wypracowały szereg kryteriów, które sąd powinien brać pod uwagę oceniając rozmiar krzywdy doznanej w wyniku śmierci osoby bliskiej. Należą do nich takie czynniki jak:

• wstrząs psychiczny i cierpienia moralne wywołane śmiercią osoby bliskiej,
• poczucie osamotnienia i pustki po śmierci bliskiej osoby,
• rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym,
• rolę w rodzinie pełnioną przez osobę zmarłą,
• wystąpienie zaburzeń będących skutkiem śmierci osoby bliskiej,
• wiek pokrzywdzonego,
• zdolność pokrzywdzonego do zaakceptowania nowej rzeczywistości oraz umiejętność odnalezienia się w niej*.

Zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej może być wypłacone tylko raz

Należy podkreślić, że zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej ma jednorazowy charakter. Dlatego bardzo ważne jest właściwe ustalenie jego wysokości przez sąd. Zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej powinno zostać ustalone w takiej wysokości, aby stanowiło “ekwiwalent wycierpianego bólu”**, nie może więc być symboliczne, powinno stanowić dla uprawnionego odczuwalną wartość ekonomiczną***.

Zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej, czyli kogo?

Zgodnie z kodeksem cywilnym sąd może przyznać odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę najbliższym członkom rodziny zmarłego. Ustawodawca jednak nie definiuje, kogo należy uznać za najbliższego członka rodziny.

Warto jednak podjąć próbę usystematyzowania tego problemu. W orzecznictwie i w doktrynie dominuje stanowisko, zgodnie z którym o tym, kto jest najbliższym członkiem rodziny decyduje nie tylko pokrewieństwo, ale również rzeczywiste stosunki, jakie łączyły poszkodowanego ze zmarłym. Z tego też powodu uprawnionymi do zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej mogą być nie tylko krewni, ale również powinowaci lub osoby, które nie są formalnie związane ze zmarłym. Do takiej grupy można zaliczyć zwykle całkiem szerokie grono osób, dlatego w każdej sprawie należy indywidualnie zbadać, jaka więź emocjonalna łączyła osobę, która chce otrzymać zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej ze zmarłym.

Zadośćuczynienie a odszkodowanie – te pojęcia znaczą zupełnie coś innego

Bardzo często pojęcie zadośćuczynienia w języku potocznym używane jest zamiennie z pojęciem odszkodowania. Trzeba jednak pamiętać, że są to dwa różne świadczenia.

Zadośćuczynienie ma na celu rekompensatę pieniężną szkody niemajątkowej. Jego zadaniem jest złagodzenie lub zmniejszenie cierpień psychicznych i fizycznych, jakich osoba doznała w związku ze szkodą. Ponadto zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej powinno pomóc osobie poszkodowanej przystosować się do zmian, jakie nastąpiły w jego życiu w wyniku śmierci bliskiej mu osoby.

Natomiast istotą odszkodowania jest zrównoważenie szkody majątkowej, jaką poniósł poszkodowany.

Reasumując należy podkreślić, że zadośćuczynienie odnosi się do sfery niematerialnej, natomiast odszkodowanie do sfery materialnej życia człowieka.

* Wyrok SN z dnia 03.06.2011 r., III CSK 279/2010, OSP 2012/4 poz. 44.
** F. Zoll, Zobowiązania w zarysie według polskiego Kodeksu zobowiązań, podręcznik poddany rewizji i wykończony przy współudziale S. Kosińskiego i J. Skąpskiego, wyd. II, Warszawa 1948, s. 122.
*** Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2011 roku, sygn. akt I PK 145/10, niepubl.

Aplikantka radcowska
kancelarii prawnej