W artykule:
Zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę stanowi jedną z podstawowych instytucji mających na celu ochronę osób poszkodowanych na skutek czynów niedozwolonych. W odróżnieniu jednak od odszkodowania służącego naprawieniu szkody majątkowej, zadośćuczynienie stanowi rekompensatę za szkodę niemajątkową, czyli krzywdę ujmowaną jako cierpienie fizyczne (ból i inne dolegliwości) oraz cierpienie psychiczne, czyli negatywne uczucia przeżywane w związku z cierpieniami fizycznymi lub następstwami uszkodzenia ciała (np. cierpienie psychiczne wywołane oszpeceniem, kalectwem). Niemniej w języku potocznym powszechnie stosuje się określenia odszkodowanie za uszczerbek na zdrowiu, podczas gdy z formalnego punktu widzenia prawidłowym terminem jest oczywiście zadośćuczynienie za uszczerbek na zdrowiu.
Realizacja roszczenia o zapłatę zadośćuczynienia następuje przez zapłatę odpowiedniej kwoty pieniężnej, która choć nie przywróci poszkodowanemu zdrowia, to może (szczególnie w obecnych warunkach gospodarczych), pozwolić poszkodowanemu na dostęp do dóbr i usług, które w normalnych okolicznościach nie byłyby dla niego dostępne i w ten sposób złagodzić konsekwencje naruszenia zdrowia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 1971 r., II CR 475/70, publ. OSPiKA 1971/12 poz. 231).
Jak jednak ustalić wysokość zadośćuczynienia, którego może domagać się poszkodowany w przypadku doznanego uszczerbku na zdrowiu? Czym jest uszczerbek na zdrowiu i czy jego stopień ma wpływ na wysokość przyznawanego zadośćuczynienia?
Doznałeś uszczerbku na zdrowiu? |
Zadośćuczynienie za uszczerbek na zdrowiu – podstawy prawne
Stosownie do treści art. 445 § 1 w zw. z art. 444 § 1 Kodeksu cywilnego (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93, ze zm.), w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Choć pojęcie uszczerbku na zdrowiu nie zostało zdefiniowane ustawowo, to opierając się na kodeksie karnym należy przyjąć, iż jest to zaburzenie w funkcjonowaniu organizmu polegające na rozstroju zdrowia albo naruszeniu czynności narządu ciała powodujące upośledzenie czynności organizmu.
Pomimo tego, że przepisy prawa materialnego nie precyzują kryteriów, które decydują o wysokości przyznawanej poszkodowanemu kwoty tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną na skutek uszczerbku na zdrowiu, to na przestrzeni lat w polskim prawie zostało wypracowanych szereg wytycznych, jakimi winien kierować się sąd ustalając odpowiednią sumę zadośćuczynienia.
Zadośćuczynienie za uszczerbek na zdrowiu – co decyduje o jego wysokości?
Istotnym kryterium, którym należy kierować się przy ustalaniu tego, jak wysokie powinno być zadośćuczynienie za uszczerbek na zdrowiu i krzywdę doznaną w jego wyniku, jest kompensacyjny charakter zadośćuczynienia. Oznacza to, że przyznana suma pieniężna powinna stanowić przybliżony ekwiwalent poniesionej przez poszkodowanego szkody niemajątkowej (stanowiącej wszystkie cierpienia fizyczne i psychiczne, zarówno te już doznane, jak i te, które będzie on odczuwać z dużym stopniem prawdopodobieństwa w przyszłości).
Kwota zadośćuczynienia za uszczerbek na zdrowiu powinna wynagrodzić poszkodowanemu cierpienia fizyczne i psychiczne, jednocześnie nie będąc nadmierną w stosunku do doznanej krzywdy. Określenie „odpowiedniej sumy” zadośćuczynienia będzie więc za każdym razem zależeć od oceny konkretnego stanu faktycznego, co oznacza, że sąd ma obowiązek każdą sprawę rozpatrywać indywidualnie, w odniesieniu do konkretnej osoby pokrzywdzonej, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności mające wpływ na rozmiar doznanej krzywdy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2012 r. IV CSK 221/11).
Zasadniczą przesłanką przy określaniu tego, jak duże winno okazać się zadośćuczynienie za uszczerbek na zdrowiu, jest stopień natężenia krzywdy doznanej przez poszkodowanego. Na rozmiar krzywdy mają wpływ między innymi:
- rodzaj, charakter, intensywność i czas trwania cierpień fizycznych i psychicznych (np. pobyt w szpitalu, bolesność i długotrwałość zabiegów, dokonywane operacje, konieczne dodatkowe leczenie, utrzymujący się ból, itp.),
- nieodwracalność następstw wypadku,
- rokowania na przyszłość (polepszenie lub pogorszenie stanu zdrowia),
- negatywne zmiany w psychice wywołane chorobą,
- utrata szans na normalne życie i rozwój zainteresowań,
- utrata perspektyw na przyszłość,
- poczucie bezradności i nieprzydatności społecznej (związane m.in. z koniecznością korzystania z opieki osób trzecich, utratą zdolności zarobkowania, możliwości rozwoju zawodowego i osobistego).
Zadośćuczynienie za uszczerbek na zdrowiu – wiek i płeć mają znaczenie
Podczas rozpatrywania sprawy o zadośćuczynienie za uszczerbek na zdrowiu, duży wpływ na jego wysokość posiada również wiek poszkodowanego. „Utrata szans na prowadzenie normalnego życia, utrata zdolności do pracy, możliwości realizacji zamierzonych celów, zainteresowań i pasji jest szczególnie dotkliwa dla człowieka młodego, który doznał utraty zdrowia będąc w pełni sił i możliwości” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 13 maja 2015 r. I ACa 16/15). Przyjmuje się, że zwykle większą krzywdą jest kalectwo u młodej osoby, w pełni sił, niż u człowieka starszego, schorowanego (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 21 marca 2014 r. I ACa 837/13).
Istotne znaczenie przy określaniu tego, jak duże powinno zostać przyznane zadośćuczynienie za uszczerbek na zdrowiu może mieć również kryterium płci. Dla przykładu złamanie miednicy, które może spowodować u młodej kobiety późniejsze przeciwwskazania do zajścia w ciążę, będzie cechowało się znacznie większym rozmiarem krzywdy, niż w przypadku identycznego złamania miednicy przez mężczyznę. W związku z tym zadośćuczynienie za uszczerbek na zdrowiu tego rodzaju dla kobiety powinno być w tym wypadku dużo wyższe.
W orzeczeniach sądów oraz w literaturze podkreśla się, że na zadośćuczynienie za uszczerbek na zdrowiu mają wpływ również takie czynniki, jak niemożność podjęcia pracy, wykonywania wyuczonego zawodu, uprawiania sportu, rozwijania zainteresowań, zawarcia związku małżeńskiego, posiadania dzieci, aktywnego korzystania z życia i rozrywek.
Procentowo określony uszczerbek na zdrowiu a wysokość zadośćuczynienia
Zaznaczenia wymaga również kwestia określenia procentowego uszczerbku na zdrowiu przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia za krzywdę.
Wysokość uszczerbku na zdrowiu określana jest przez lekarza orzecznika (w postępowaniu przedsądowym) lub przez biegłego sądowego (w postępowaniu sądowym).
Lekarz orzecznik przy wyznaczaniu procentowego uszczerbku na zdrowiu opiera się o pewne wytyczne, które są określone przez załącznik do Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu, trybu postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz postępowania o wypłatę jednorazowego odszkodowania (tzw. „tabela ministerialna” lub „tabela ZUS”) lub przez tabele obowiązujące w komercyjnym towarzystwie ubezpieczeniowym.
W postępowaniu sądowym biegli sądowi stopień uszczerbku na zdrowiu określają w oparciu o załącznik do Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia 2002 r. Tabele te przewidują minimalny i maksymalny poziom uszczerbku na zdrowiu w danym schorzeniu, a lekarz w oparciu o swoją wiedzę medyczną określa stopień uszkodzenia czy zaawansowania choroby i na tej podstawie wydaje swoje orzeczenie.
Jednakże należy mieć na względzie, iż procentowo określony uszczerbek na zdrowiu ma jedynie charakter orientacyjny i pomocniczy, a nie wyznaczający wysokość zadośćuczynienia (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 11 lutego 2015 r. I ACa 735/14), w związku z czym nie może być przyjmowany przez sąd jako jedyna przesłanka ustalenia wysokości zadośćuczynienia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.04.1974 r. sygn. II CR 123/74). Jak słusznie zauważył Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 18.12.1998 r., sygn. I ACa 715/97 (OSA 1999, nr 2 , poz. 7) „W ramach art. 445 § 1 k.c. uwzględnione są okoliczności, które składają się na pojęcie krzywdy, jej rozmiar. Stąd posługiwanie się jedynie tabelami procentowego uszczerbku na zdrowiu i stawkami za każdy procent trwałego uszczerbku dla rozstrzygnięcia zasadności roszczenia o zadośćuczynienie i jego wysokości, znajduje jedynie orientacyjnie zastosowanie i nie wyczerpuje oceny.”
Zadośćuczynienie za uszczerbek na zdrowiu to nie tylko procenty z tabeli
Zdrowie ludzkie jest dobrem o szczególnie wysokiej wartości, dlatego też przy ocenie wysokości zadośćuczynienia za uszczerbek na zdrowiu powinny być brane pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, mające wpływ na rozmiar doznanej przez poszkodowanego krzywdy.
Na przestrzeni lat można zaobserwować pozytywne zmiany zachodzące w orzecznictwie sądów powszechnych w Polsce w odniesieniu do wysokości kwot przyznawanych na rzecz poszkodowanych tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną wskutek uszczerbku na zdrowiu. Początkowo utrzymująca się praktyka zasądzania niewielkich kwot na rzecz poszkodowanych, ustąpiła w ostatnich latach miejsca tendencji zwyżkowej w odniesieniu do przyznawanych przez sądy kwot pieniężnych tytułem zadośćuczynienia za uszczerbek na zdrowiu. Jest to niewątpliwie korzystne zjawisko, gdyż zdrowie ludzkie będące dobrem wyjątkowo cennym, zasługuje na szczególną ochronę.
Aplikantka radcowska
kancelarii prawnej