Zadośćuczynienie a odszkodowanie – dlaczego nie powinno mylić się tych pojęć?

Wśród pojęć związanych z odszkodowaniami często pojawiają się terminy „zadośćuczynienie” i „odszkodowanie”. Nierzadko są one stosowane zamiennie. O ile w potocznym języku jest to dopuszczalne, tak w materii dochodzenia roszczeń powypadkowych, związanej z normami prawnymi (i wymagającej używania języka formalnego z prawnego punktu widzenia) konieczne jest dostrzeganie różnic pomiędzy tymi pojęciami. W tym celu przygotowaliśmy zwięzłą charakterystykę wyżej wymienionych roszczeń cywilnoprawnych.

Czym jest zadośćuczynienie?

Najogólniej rzecz ujmując, zadośćuczynienie to świadczenie pieniężne, którego wypłata ma złagodzić różnego rodzaju cierpienia psychiczne o charakterze wewnętrznym (określanych w języku prawnym „krzywdą”). Zadośćuczynienie ma być kompensatą (wyrównaniem) szkody będącej skutkiem doznanej krzywdy, która pojawiła się bezpośrednio po zaistnieniu zdarzenia szkodzącego oraz tych, które mogą pojawić się w przyszłości.

Celem zadośćuczynienia jest kompensacja (wyrównanie) szkody w postaci skutków doznanej krzywdy, która pojawiła się bezpośrednio po zaistnieniu zdarzenia szkodzącego oraz tych, które mogą pojawić się w przyszłości.

W tym miejscu należy podkreślić, że w polskim prawie pojęcie zadośćuczynienia używane jest w kontekście kilku różnych roszczeń, wyodrębnionych według kryterium zdarzenia, które wywołało krzywdę. I tak, zadośćuczynienie przysługuje w związku z zaistnieniem cierpień psychicznych związanych m. in. z następującymi zdarzeniami:

• szkodą wywołaną przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej, ze względów słuszności (podstawa prawna: art. 4172 kodeksu cywilnego),
• uszkodzeniami ciała lub wywołaniem rozstroju zdrowia (art. 445 § 1 kodeksu cywilnego),
• pozbawieniem wolności oraz skłonieniem za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu (art. 445 § 2 kodeksu cywilnego),
• utratą osoby najbliższej (art. 446 § 4 kodeksu cywilnego),
• naruszeniem dóbr osobistych (art. 448 kodeksu cywilnego).

Dla potrzeb tego opracowania wskazać warto okoliczności, które zgodnie z aktualnymi poglądami orzecznictwa i literatury powinny być brane pod uwagę przy określaniu wysokości zadośćuczynienia za krzywdę związaną z obrażeniami ciała i krzywdę wywołaną śmiercią bliskiej osoby.

Jakie czynniki mają wpływ na wysokość zadośćuczynienia?

Wysokość zadośćuczynienia za krzywdę związaną z uszkodzeniami ciała lub rozstrojem zdrowia (art. 445 § 1 kodeksu cywilnego) wpływają następujące czynniki: nieodwracalność następstw wypadku, kalectwo i jego stopień, oszpecenie, rozmiar cierpień psychicznych i fizycznych, stopień uszczerbku na zdrowiu, charakter uszczerbku (trwały, czasowy), ich nasilenie i czas trwania, rodzaj wykonywanej pracy, szanse na przyszłość, poczucie nieprzydatności społecznej, bezradność życiową, konieczność korzystania ze wsparcia bliskich.

Wysokość zadośćuczynienia za krzywdę związaną ze śmiercią osoby bliskiej (art. 446 § 4 kodeksu cywilnego) ustala się na podstawie następujących kryteriów: rozmiar doznanych negatywnych emocji przez osoby bliskie zmarłego, intensywność cierpień psychicznych wywołanych śmiercią osoby najbliższej (rozpacz, smutek, żal, bezsilność, tęsknota, lęk, gniew), poczucie osamotnienia po śmierci zmarłego, niezdolność do odczuwania radości i szczęścia, dolegliwości fizyczne (zaburzenia snu, apetytu, problemy z koncentracją, pogorszenie stanu zdrowia), rola, jaką w rodzinie pełniła osoba zmarła, jak śmierć osoby najbliższej wpłynęła na funkcjonowanie pozostałych członków rodziny, jak pozostali członkowie będą umieli odnaleźć się w nowej rzeczywistości i są zdolni zaakceptować obecny stan rzeczy.

Czym jest odszkodowanie?

Pojęcie odszkodowania można zdefiniować jako świadczenie pieniężne stanowiące naprawienie szkody, która inaczej niż krzywda dotyka sfery zewnętrznej, a nie wewnętrznej. Celem odszkodowania jest wyrównanie straty materialnej, którą wywołało zdarzenie.

Podstawowy podział wyróżnia odszkodowania za szkody majątkowe i odszkodowania za szkody na osobie. Ze względu na cel artykułu (ukazanie różnic między zadośćuczynieniem a odszkodowaniem) skupimy się na omówieniu odszkodowań za szkody osobowe.

W tym kontekście warto wyróżnić dwa rodzaje odszkodowań:

• Za szkodę związaną z uszkodzeniami ciała lub wywołaniem rozstroju zdrowia (art. 444 § 1 kodeksu cywilnego).
• Za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej wynikające ze śmierci osoby najbliższej (art. 446 § 3 kodeksu cywilnego).

Jakie czynniki determinują wysokość odszkodowania?

Odszkodowanie za szkodę związaną z uszkodzeniami lub wywołaniem rozstroju zdrowia ma za zadanie wyrównać wszystkie konieczne i celowe wydatki związane z powstałą szkodą. Poszkodowany może domagać się od podmiotu odpowiedzialnego za szkodę zwrotu m. In. Szeroko pojętych kosztów leczenia (np. Porad lekarskich, zakupu leków, zabiegów medycznych, rehabilitacji, opieki pielęgniarskiej itp.), a także kosztów dojazdów do placówek medycznych, kosztów specjalnej diety, czy kosztów przygotowania do pracy w innym zawodzie niż ten wykonywany przed zdarzeniem. Wysokość tego rodzaju odszkodowania wynosi sumę kosztów, jakie osoba poszkodowana musiała ponieść w wyniku zdarzenia szkodzącego i korzyści, jakie utraciła.

Odszkodowanie za znacznie pogorszenie sytuacji życiowej wynikające ze śmierci osoby najbliższej stanowi kompensatę szkody doznanej przez poszkodowanego w sferze ontologicznej, zewnętrznej, które obejmuje kwestie zarówno ściśle majątkowe (np. Utrata zarobków osiąganych przez osobę zmarłą), jak i niemajątkowe (np. Utrata wsparcia psychicznego w sytuacjach bytowych, perspektywa utraty wsparcia osoby najbliższej w przyszłości). Wysokość tego typu odszkodowania ustala się na podstawie obiektywnych kryteriów takich jakk: rozmiar negatywnych następstw natury majątkowej (już istniejących, jak i dających się przewidzieć w przyszłości), stan zdrowia i wiek osoby ubiegającej się o odszkodowanie, jej trudności i warunki życiowe, stosunki rodzinne i majątkowe, porównanie sytuacji osoby dochodzącej odszkodowania z warunkami, jakie ta osoba miałaby, gdyby nie doszło do śmierci osoby bliskiej.

Zadośćuczynienie a odszkodowanie – podstawowe różnice

Jak można wywnioskować z wyżej przedstawionych definicji, zadośćuczynienie a odszkodowanie to dwa odrębne roszczenia. Różnice między nimi wynikają nie tylko z podstaw prawnych, ale i odmiennych funkcji każdego z tych roszczeń.

Podstawowe różnice między zadośćuczynieniem a odszkodowaniem obrazuje poniższe zestawienie:

Zadośćuczynienie a odszkodowanie – podsumowanie

Każdego rodzaju wypadek – jak bezpośrednio wynika z definicji tego słowa – jest zdarzeniem nagłym i niespodziewanym. Dlatego większość osób pokrzywdzonych w wyniku wypadku początkowo nie zdaje sobie sprawy, czym dokładnie jest odszkodowanie, a czym zadośćuczynienie. Z tego względu powstał niniejszy artykuł, który miał przybliżyć definicje obu omawianych terminów.

W kontaktach z kancelarią prawną warto pamiętać, że kiedy prawnik mówi o odszkodowaniu, ma na myśli szkodę majątkową (sfera materialna życia człowieka), a kiedy używa termin zadośćuczynienie, to w grę wchodzi dochodzenie roszczeń dotyczących szkody niemajątkowej (sfera niematerialna życia człowieka).

Aplikant radcowski
kancelarii prawnej