Jakie okoliczności mają wpływ na wysokość zadośćuczynienia z art. 445 k.c.?

Zadośćuczynienie pieniężne opisane w art. 445 kodeksu cywilnego dotyczy odpowiedzialności za czyny zabronione, w wyniku których ucierpiały osoby bezpośrednio poszkodowane (czyli takie, które doznały uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia). Niniejszy tekst wyjaśnia czym jest zadośćuczynienie w wypadku komunikacyjnym, jakimi metodami jest ustalana wysokość zadośćuczynienia, a także jakie czynniki mają na nie wpływ.

Czym jest zadośćuczynienie w wypadku drogowym?

Do tej kategorii możemy zaliczyć w szczególności osoby bezpośrednio poszkodowane w wyniku wypadków komunikacyjnych.

Zadośćuczynienie jest podstawowym świadczeniem, które ma na celu zrekompensowanie poszkodowanemu krzywdy, a zatem niewymiernej z natury szkody niemajątkowej (bólu i cierpienia fizycznego oraz psychicznego), powstałej po wypadku, w którym poszkodowany ucierpiał. Poszkodowany ma prawo do zadośćuczynienia nie w zamian, ale obok innych świadczeń, takich jak zwrot poniesionych kosztów leczenia, dojazdów do placówek medycznych, renty z tytułu utraty zdolności do pracy zarobkowej, renty na zwiększone potrzeby czy renty z uwagi na utratę widoków na przyszłość.

Najtrudniejsza do ustalenia jest wysokość zadośćuczynienia

Najtrudniejszym zagadnieniem praktycznym w tego typu sprawach jest określenie, jaka powinna być wysokość zadośćuczynienia, czyli kwota pieniężna odpowiadająca rozmiarowi doznanej krzywdy i wszystkim jej elementom. Właściwa ocena wysokości świadczenia, mimo bogatego orzecznictwa sądów powszechnych – wbrew pozorom – jest dla zakładu ubezpieczeń, jak i sądu rozstrzygającego zadaniem dość skomplikowanym. Zarówno ubezpieczyciel, jak i sąd mają obowiązek wziąć pod uwagę fakt, że zadośćuczynienie stanowi świadczenie całościowe i jednorazowe, a zatem powinno obejmować krzywdę doznaną przez poszkodowanego w przeszłości, istniejącą w chwili obecnej, jak i krzywdę, której poszkodowany doświadczy w przyszłości.

Z racji niewymierności krzywdy i niemożności przeliczenia jej na określoną sumę pieniędzy, zadośćuczynienie ma dostarczyć poszkodowanemu odczuwalną wartość majątkową, która pozwoli (np. poprzez zwiększoną konsumpcję) na złagodzenie skutków wypadku w życiu poszkodowanego.

Jaka powinna być wysokość zadośćuczynienia?

Zadośćuczynienie winno być stosowne oraz adekwatne do rozmiaru doznanej krzywdy. W tym sensie świadczenie przyznawane poszkodowanemu nie może być limitowane odniesieniem jedynie do średniego poziomu życia społeczeństwa, średniego poziomu zarobków, czy też w inny sposób odbiegać od indywidualnej sytuacji, w jakiej znalazł się poszkodowany z pominięciem rozmiaru doznanej przez niego krzywdy.

Z uwagi na charakter zadośćuczynienia, pomocnymi czynnikami przy ustalaniu przysługujących osobom poszkodowanym świadczeń, są kryteria wskazane w wyrokach Sądu Najwyższego i innych sądów powszechnych oraz rekomendacje dotyczące procesu ustalania i wypłaty zadośćuczynienia z tytułu szkody niemajątkowej z umów ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Wymienione wytyczne zawarte zostały w uchwale Komisji Nadzoru Finansowego z czerwca 2016 r. i powinny być brane pod uwagę przy określaniu wysokości zadośćuczynienia i jego wypłacie przez zakłady ubezpieczeń.

Jak ubezpieczyciel powinien określać wysokość zadośćuczynienia?

Podczas ustalania wysokości zadośćuczynienia zakład ubezpieczeń powinien, rozważając całokształt okoliczności sprawy, wziąć pod uwagę okoliczności istotne przy ocenie rozmiaru szkody niemajątkowej. W szczególności, określając należną poszkodowanemu sumę pieniężną z tego tytułu, zakład ubezpieczeń powinien uwzględnić nieodwracalność następstw uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia. Chodzi tu przede wszystkim o stopień trwałego uszczerbku na zdrowiu spowodowanego przez wypadek, mogący przejawiać się na przykład w rodzaju nabytego kalectwa, oszpeceniu czy ograniczeniu ruchomości poszczególnych części ciała.

Istotny jest czas trwania cierpienia poszkodowanego

Innym kryterium, które zakład ubezpieczeń powinien uwzględnić przy określaniu kwoty świadczenia jest czas trwania oraz stopień intensywności cierpień fizycznych i psychicznych, m.in.:

1. Czas trwania choroby.
2. Czas odczuwanego bólu.
3. Długość leczenia i rehabilitacji.
4. Zabiegi operacyjne i ich bolesność.
5. Przywrócenie podstawowych funkcji organizmu, bądź funkcji poszczególnych uszkodzonych narządów lub części ciała.
6. Długotrwałość ograniczeń ruchowych.
7. Okres, w którym poszkodowany nie odzyskał sprawności.

Wiek poszkodowanego także powinien mieć wpływ na wysokość świadczenia przyznanego przez zakład ubezpieczeń. Zasadą jest, że im młodsza jest osoba poszkodowana, tym przyznana powinna być wyższa kwota.

Istotnymi czynnikami są także utrata perspektyw na przyszłość i poczucie nieprzydatności społecznej. Z tego względu wyższą kwotę powinna otrzymać osoba bardziej poszkodowana w wymienionych obszarach. A to z kolei może być związane m.in. z niemożnością podjęcia na skutek doznanych urazów dotychczasowo wykonywanej pracy, wyuczonego zawodu, otrzymania wcześniej prawdopodobnego awansu na inne stanowisko pracy (lepiej płatne lub o większym prestiżu społecznym), uprawiania aktywności fizycznej lub sportu, rozwijania swojego hobby, posiadania potomków lub partnera czy korzystania z innych atrakcji, na które nie pozwalają nabyte po wypadku ograniczenia.

Wysokość zadośćuczynienia może zależeć od wykształcenia i zainteresowań

Należy pamiętać, że w przypadku osób o różnym wykształceniu czy zainteresowaniach, czynnik ten będzie miał różny wpływ na wysokość zadośćuczynienia. Przykładowo dla murarza utrata sprawności w nogach będzie znacznie większą krzywdą, niż dla osoby wykonującej pracę siedzącą, a utrata palca dla gitarzysty będzie dużo większą szkodą, niż dla wokalisty.

Inne ważne czynniki mające wpływ na wysokość zadośćuczynienia

U niektórych poszkodowanych może powstać także blokada psychiczna, uniemożliwiająca im podjęcie niektórych rodzajów aktywności (np. paraliżujący strach przed jazdą samochodem), co także powinno znaleźć odzwierciedlenie w wysokości przyznanego przez zakład ubezpieczeń zadośćuczynienia.

Konieczność korzystania z pomocy innych osób w sprawach życia codziennego po wypadku oraz zakres koniecznej pomocy również mają wpływ na należne z tytułu zadośćuczynienia kwoty. Wymienione czynniki często mają związek z ogólną bezradnością życiową i mogą rodzić dużą krzywdę psychiczną po stronie osoby poszkodowanej.

Pomoc w utrzymaniu higieny osobistej, niemożność samodzielnego poruszania się czy samodzielnego spożywania posiłków to tylko niektóre elementy, których intensywność i dotkliwość powinny mieć wpływ na wysokość zadośćuczynienia.

Zakłady ubezpieczeń powinny brać także pod uwagę niemożność uczestniczenia w życiu rodzinnym przez poszkodowanego po wypadku. Na wysokość zadośćuczynienia w niektórych sytuacjach może mieć wpływ nawet płeć osoby, która ucierpiała na skutek wypadku. W sytuacji oszpecenia twarzy czy innej części ciała (na przykład z powodu pozabiegowej blizny), to zazwyczaj kobieta odczuwać będzie większą krzywdę, niż mężczyzna. Jednak każdy taki przypadek należy rozpatrywać indywidualnie i w patrzeć na niego przez pryzmat konkretnej sprawy.

Podsumowując, przy ustalaniu wysokości kwoty zadośćuczynienia zakłady ubezpieczeń powinny brać pod uwagę cechy osobiste bezpośrednio poszkodowanych, sposób ich dotychczasowego życia i podejmowane aktywności, indywidualnie oceniając sytuację każdej osoby poszkodowanej.

Aplikantka Radcowska
kancelarii prawnej