Niezdolność do pracy a renta otrzymana po wypadku

Renta z tytułu niezdolności do pracy – to pojęcie z pewnością w pierwszej chwili kojarzy się ze świadczeniami z ZUS-u. To oczywiście prawidłowe skojarzenia – osoba poszkodowana w wypadku, która utraciła zdolność do pracy zarobkowej ma prawo do renty z ZUS-u (przy założeniu, że spełnia wymagane kryteria).

Niestety świadczenia otrzymywane z ubezpieczenia społecznego zwykle należą raczej do skromnych i nierzadko wymagają od chorego znacznego ograniczenia wydatków. Odszkodowanie i zadośćuczynienie otrzymane przez poszkodowanego w wypadku od ubezpieczyciela stanowią świadczenia jednorazowe i nawet jeśli uzyskane sumy będą pokaźne, nie gwarantują poszkodowanemu bezpieczeństwa na przyszłość. Inflacja, nieprzewidziane wydatki, konieczność zwiększenia środków na leczenie w konsekwencji będą prowadzić do tego, że pieniądze z odszkodowania nie starczą na długo.

Czy poszkodowany, który w wyniku wypadku utracił zdolność do pracy, może żądać od ubezpieczyciela wyrównania tej szkody? Zgodnie z art. 444 § 2 Kodeksu cywilnego (dalej: „k.c.”), jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.

Czym jest niezdolność do pracy i jakie warunki należy spełnić, aby otrzymać rentę z tego tytułu? Czym różni się całkowita niezdolność do pracy od częściowej oraz jaki ma to wpływ na wysokość świadczeń? Czy po otrzymaniu tego rodzaju renty można ubiegać się o jej podwyższenie? Na jaki okres można otrzymać takie świadczenie? Czy można utracić rentę zasądzoną na stałe? Odpowiedź na te pytania znajdą Państwo w niniejszym artykule.

Niezdolność do pracy – jak ustala ją ZUS?

Ubiegając się o rentę z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do wykonywania swojego dotychczasowego zatrudnienia od ubezpieczyciela, niezbędnym będzie przedłożenie decyzji ZUS w zakresie ustalenia prawa do renty.

Na gruncie ustawy o emeryturach i rentach (podobnie jak w Kodeksie Cywilnym) wyróżnia się 2 stopnie niezdolności do pracy: całkowity oraz częściowy. Przy całkowitej niezdolności do pracy będziemy rozważać utratę możliwości świadczenia jakiejkolwiek pracy, natomiast przy częściowej – zgodnie z poziomem posiadanych kwalifikacji w znacznym stopniu.

O stopniu niezdolności do wykonywania zawodu orzeka lekarz orzecznik ZUS po przeprowadzeniu badania poszkodowanego. Co ważne, lekarz orzecznik ZUS opiera się na kryterium zdolności do pracy w sensie biologicznych możliwości człowieka, a nie możliwości wykonywania określonego zawodu. Przykładowo, osoba wykonująca pracę fizyczną, która w wyniku wypadku utraci sprawność niezbędną do wykonywania pracy, może zostać uznana przez ZUS za osobę częściowo niezdolną do pracy.

Oczywiście stopień niezdolności do wykonywania swojej dotychczasowej pracy przekłada się na wysokość wypłacanych świadczeń.

Ustalenia ZUS nie będą wiążące w sprawie cywilnej

Przepisy prawa cywilnego nie należą do tak zero-jedynkowych jak procedury ZUS. Nawet jeżeli ZUS uzna uprawnionego za częściowo niezdolnego do pracy, poszkodowany ma podstawy do uzyskania od Ubezpieczyciela renty z tytułu całkowitej niezdolności do wykonywania swojej dotychczasowej pracy. Sam fakt uznania przez lekarza orzecznika ZUS poszkodowanego za osobę częściowo niezdolną do pracy nie jest równoznaczny z faktycznymi i realnymi możliwościami podjęcia niego zatrudnienia.

„Decydujące znaczenie ma bowiem szkoda konkretna, czyli gospodarcze następstwa uszkodzenia ciała (bądź rozstroju zdrowia). W szczególności trzeba więc ustalić, czy poszkodowany ma realną możliwość wykorzystania swej uszczuplonej zdolności do pracy. Znaczny stopień utraty zdolności do pracy może przy tym oznaczać praktycznie całkowitą niezdolność, gdyż możliwość uzyskania pracy przy zachowaniu nieznacznej tylko zdolności do niej będzie jedynie iluzoryczna. W grę wchodzą bardzo różnorodne okoliczności, takie jak: kwalifikacje zawodowe poszkodowanego, sytuacja na rynku pracy itp. Na tej podstawie można dopiero ocenić szansę uzyskania zarobków w tym lub innym zawodzie.” (Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 5 października 2017 r., sygn. akt: I PK 282/16, Legalis).

Przykład częściowej niezdolności do wykonywania swojego dotychczasowego zawodu

Co wynika z powyższego orzeczenia? Dla uproszczenia, przedstawimy to na przykładzie. Anna, 27-letnia fryzjerka ma wykształcenie zawodowe. Została potrącona na przejściu dla pieszych i wyniku tego zdarzenia odniosła poważne uszkodzenia kręgosłupa oraz cierpi na niedowład lewej ręki. Lekarz orzecznik ZUS uznał Annę za osobę częściowo niezdolną do pracy.

Jej dolegliwości nie pozwalają jednak na powrót do pracy – Anna nie może zbyt długo stać, dodatkowo przez niedowład ręki nie mogłaby wykonywać precyzyjnie fryzur. W związku z tymi ograniczeniami, poszkodowana nie jest w stanie wykonywać także innych prac fizycznych. Co prawda mogłaby wykonywać prace biurowe, jednak jej wykształcenie uniemożliwia szansę na zatrudnienie na takim stanowisku. Sytuacja Anny uzasadnia przyznanie jej przez Ubezpieczyciela renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, mimo że została uznana przez ZUS za częściowo niezdolną do wykonywania pracy.

Jakiej wysokości świadczenie wypłaci ubezpieczyciel?

Ustalając wysokość renty w przypadku całkowitej utraty możliwości zarobkowania przez poszkodowanego powinny zostać uwzględnione nie tylko wszystkie te dochody, które poszkodowany osiągał przed zdarzeniem szkodzącym, ale również jego perspektywy zarobkowe, przykładowo możliwość awansu, premii czy dodatku za staż pracy.

Jeżeli poszkodowany stał się częściowo niezdolny, np. ograniczenia zdrowotne powstałe w wyniku wypadku zmusiły go do podjęcia pracy na innym stanowisku czy w mniejszym wymiarze czasu pracy –  renta odpowiada różnicy między dochodami jakie mógłby osiągać, gdyby nie uległ wypadkowi, a zarobkami, jakie przy istniejących ograniczeniach jest w stanie otrzymać przy wykorzystaniu swojej zmniejszonej zdolności do pracy.

Nie należy także zapominać o świadczeniach otrzymywanych z ZUS, które odpowiednio pomniejszają wysokość należnej renty z tytułu niemożności wykonywania swojego dotychczasowego zawodu. Renta może przysługiwać także osobie, która przed wypadkiem nie była pracownikiem, ale prowadziła własne przedsiębiorstwo albo gospodarstwo domowe.

Ustalona w taki sposób renta jest przyznawana na czas określony lub nieokreślony.

Renta a jednorazowe odszkodowanie (kapitalizacja renty)

Zgodnie z art. 447 k.c. z ważnych powodów sąd może przyznać zamiast renty jednorazowe odszkodowanie. Przepis ten dotyczy sytuacji w której poszkodowany spełnia przesłanki przyznania renty, ale z ważnych powodów już na etapie postępowania likwidacyjnego lub sądowego złoży wniosek o przyznanie mu w miejsce renty jednorazowego odszkodowania. Zmiana renty na jednorazowe odszkodowanie jest możliwa także w późniejszym czasie – kiedy renta jest już przyznana i wypłacana, a poszkodowany wykaże, iż z ważnych powód jej kapitalizacja będzie zasadna.

Jak wskazuje się w doktrynie i orzecznictwie „ustalenie wysokości jednorazowego odszkodowania powinno nastąpić przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności, a przede wszystkim wysokości renty, wieku osoby uprawnionej, prawdopodobieństwa długości jej życia lub czasu trwania renty.”*. Ważnym powodem uzasadniającym przyznanie poszkodowanemu w miejsce renty z tytułu niezdolności do pracy jednorazowego odszkodowania może być np. zakup mieszkania.

Kapitalizacja świadczenia, jakie stanowi renta z tytułu niezdolności do pracy chociaż z jednej strony zapewnia jednorazowy duży przypływ gotówki, to z drugiej pozbawia poszkodowanego stałych wpływów. Dlatego decydując się na kapitalizację renty warto skorzystać z pomocy prawnika, który wskaże najlepsze rozwiązanie.

Zmiana wysokości renty lub okresu jej wypłacania

Czas trwania renty oraz jej wysokość mogą ulec zmianie. Zgodnie z treścią art. 907 § 2 k.c., w związku ze zmianą stosunków (np. zmiana siły nabywczej pieniądza czy wzrost zarobków), można żądać zmiany wysokości renty lub czasu jej trwania. Renta z tytułu niezdolności do pracy przyznana 10 lat temu w wysokości 1000 zł, obecnie nie spełnia już swojego celu. W takiej sytuacji poszkodowany może wystąpić o waloryzację renty.

Czy możliwa jest odwrotna sytuacja, tzn. czy ubezpieczyciel może wystąpić o obniżenie wypłaconej renty lub w ogóle o zwolnienie z tego obowiązku? Wydawać się może, że zasadą jest ochrona praw nabytych, jednakże nie można zapominać o celu przyznania renty ze względu na niemożność wykonywania swojej dotychczasowej pracy. Jeżeli okaże się, że poszkodowany stał się zdolny do pracy, powrócił do pracy w zawodzie i osiąga adekwatne zarobki – ubezpieczyciel może ubiegać się o obniżenie renty lub zwolnienie go z obowiązku jej wypłaty. Procedura ta jednak nie jest tak prosta i zwykle kończy się w sądzie.

Kwestie ustalania renty po wypadku nie należą do łatwych

Mamy nadzieję, że niniejszy tekst pozwolił usystematyzować najistotniejsze aspekty związane z rentą powypadkową. Postępowanie w sprawie renty z tego tytułu zwykle jest skomplikowane i przede wszystkim wymaga ustabilizowania się stanu poszkodowanego. Dopiero wówczas można przewidzieć czas i zasadność przyznania renty.

Jeżeli zastanawiają się Państwo czy mogą otrzymać rentę wynikającą z niemożności wykonywania swojego dotychczasowego zawodu lub myślą nad kapitalizacją renty już przyznanej, zapraszamy do kontaktu. Współpracujemy z doświadczonymi prawnikami, którzy profesjonalnie i kompleksowo zajmą się Państwa sprawą.

Przypisy:
*(J. Gudowski, G. Bieniek [w:] T. Bielska-Sobkowicz, H. Ciepła, M. Sychowicz, R. Trzaskowski, T. Wiśniewski, C. Żuławska, J. Gudowski, G. Bieniek, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II, Warszawa 2018, art. 447.)