Jakie czynniki mają wpływ na wysokość odszkodowania po wypadku drogowym?

W niniejszym artykule poruszamy temat kształtowania wysokości odszkodowania dla ofiar wypadków drogowych. W szczególności wskazujemy, jakie czynniki wpływają na rozmiar przyznanego świadczenia.

Tytułem wstępu należy przypomnieć, że w wyniku wypadku dochodzi do powstania dwóch rodzajów szkód: majątkowej oraz niemajątkowej (krzywdy). W pierwszym przypadku sposobem naprawienia szkody będzie wypłata odszkodowania za wypadek, natomiast w drugim przypadku zostanie wypłacone zadośćuczynienie.

Regulacje prawne dotyczące określenia rozmiaru odszkodowania znajdziemy w Kodeksie Cywilnym, a w szczególności:

• „Art. 361. §1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.”
• „Art. 361. §2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.”
• „Art. 444. §1 k.c. W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty (…).”

Wysokość odszkodowania w świetle strat i utraconych korzyści

Ogólnie przyjmuje się, że podstawową funkcją, jaką pełni odszkodowanie za wypadek jest funkcja kompensacyjna. Oznacza to, że odszkodowanie po wypadku powinno wyrównać uszczerbek, który powstał u poszkodowanego wskutek zdarzenia wywołującego szkodę, czy też inaczej mówiąc wypłata odszkodowania powinna przywrócić w majątku poszkodowanego stan sprzed zdarzenia wywołującego szkodę. Zatem wysokość odszkodowania za wypadek powinna być adekwatna do rozmiarów szkody (możemy powiedzieć, że równa szkodzie).

Jak słusznie dostrzegł Sąd Najwyższy: „Odszkodowanie zatem nie może być wyższe lub niższe od szkody poniesionej przez poszkodowanego” (zob. uchwała SN z dnia 19.03.1998 r., III CZP 72/97). Jednak od tej generalnej zasady istnieje kilka wyjątków, o czym poniżej.

Kiedy odszkodowanie za wypadek może zostać zmniejszone?

Odszkodowanie po wypadku może zostać obniżone m. in. w następujących przypadkach:

1. Po pierwsze gdy dojdzie do tzw. przyczynienia się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody.
2. Po drugie, gdy zasady współżycia społecznego wymagają, aby ze względu na stan majątkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za szkodę ograniczyć wysokości odszkodowania.

Najczęściej w praktyce będziemy mieli do czynienia z pierwszym przypadkiem. Za tak zwane przyczynienie się do wypadku uznaje się takie zachowanie poszkodowanego, które po pierwsze pozostaje w związku przyczynowym ze szkodą oraz po drugie jest nieprawidłowe tzn. sprzeczne z prawem lub przyjętymi regułami czy zwyczajami. Chodzi tu zarówno o działanie, ale też zaniechanie, które miało wpływ na powstanie szkody lub na zwiększenie jej rozmiarów. Jako przykład można tu podać niezapięcie pasów, jazda z pijanym kierowcą czy poruszanie się bez odblasków poza terenem niezabudowanym.

Przypomnijmy więc, odszkodowanie za wypadek powinno rekompensować to, co poszkodowany utracił w wyniku zdarzenia szkodowego, czyli np. uszkodzenie pojazdu, zniszczenie telefonu komórkowego, ubrania, ale powinno również wyrównać tzw. utracone korzyści, czyli to wszystko, co poszkodowany mógłby osiągnąć, gdyby nie doszło do zdarzenia wywołującego szkodę np. utrata zlecenia, wynagrodzenia.

Na ile precyzyjnie można wyznaczyć wysokość odszkodowania?

W tym miejscu należy postawić pytanie, w jaki sposób określić wysokość odszkodowania, gdy sam ustawodawca posługuje się takimi ogólnymi zwrotami jak: „naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono”, „wszelkie wynikłe z tego powodu koszty”, etc.

W polskim porządku prawnym brak jest np. tabel, które by opisywały, do jakich kwot będzie refundowana dana szkoda. Przy tak niedookreślonych pojęciach musimy więc sięgnąć do rozstrzygnięć sądowych, aby sprawdzić jak te organy postrzegają odszkodowanie po wypadku oraz jak kształtują jego wysokość.

Zwrot kosztów wynikłych z uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia jako wyznacznik wysokości odszkodowania.

Według art. 444 §1 KC, naprawienie szkody na osobie obejmuje „wszystkie koszty” spowodowane uszkodzeniem ciała lub wywołaniem rozstroju zdrowia.

Jako najbardziej typowe składniki szkody majątkowej (czyli czynniki wpływające na wysokość odszkodowania) podlegającej naprawieniu na podstawie art. 444 §1 KC wymienia się między innymi:

• wydatki i koszty opieki leczniczej, pielęgniarskiej i rehabilitacyjnej,
• koszty pobytu w zakładzie opieki zdrowotnej (także w sanatorium lub innych placówkach zajmujących się rekonwalescencją),
• wydatki związane z zakupieniem niezbędnych lekarstw i innych środków leczniczych,
• koszty nabycia różnego rodzaju przyrządów i urządzeń niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania w życiu codziennym (np. protez, wózka inwalidzkiego, laski, okularów lub aparatu słuchowego),
• koszty związane z transportem chorego do placówki służby zdrowia lub do domu,
• wydatki związane z koniecznością lepszego odżywiania się,
• koszty ponoszone w związku z odwiedzaniem pacjenta w placówce leczniczej,
• straty w zarobkach za okres leczenia,
• koszty przyuczenia do nowego zawodu.

Ponieważ celem odszkodowania po wypadku jest wynagrodzenie szkody, a nie ukaranie sprawcy, dlatego wysokość odszkodowania nie zależy od natężenia winy sprawcy szkody.

Co do zasady, podmiot odpowiedzialny za szkodę na osobie obowiązany jest pokryć koszty wszystkich zabiegów, które według aktualnego stanu wiedzy medycznej mogą spowodować poprawę stanu zdrowia poszkodowanego (usunięcie szkody).

Inne koszty wpływające na wysokość odszkodowania

Należy również podkreślić, że:

1. odszkodowanie za wypadek nie jest ograniczone do kosztów zabiegów powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego i poszkodowany może domagać się pokrycia kosztów zabiegów, które nie są oferowane w ramach takiego ubezpieczenia, np. operacji plastycznej (por. SA w Katowicach poczynione w wyr. z 26.11.1991 r., III APr 75/91, OSA 1992,),
2. odszkodowanie obejmuje koszty konsultacji u wybitnych specjalistów z danej dziedziny (tak trafnie SN w wyr. z 26.6.1969 r., II PR 217/69, OSNCP 1970, Nr 3, poz. 50),
3.  odszkodowanie obejmować może koszty leczenia w prywatnej placówce, nawet jeśli podobne zabiegi oferowane są przez NFZ ,
4. odszkodowanie może obejmować koszty leczenia za granicą. W takim wypadku nie jest jednak wystarczające, aby placówka zagraniczna oferowała wyższy poziom komfortu niż polskie zakłady opieki zdrowotnej,
5. odszkodowanie obejmuje koszty zabiegów i sprzętu rehabilitacyjnego wyższej klasy, nawet jeśli takie zabiegi albo sprzęt nie zapewniają większego prawdopodobieństwa wyleczenia, ale jedynie wyższy komfort,
6. w orzecznictwie dopuszczana jest możliwość objęcia odszkodowaniem kosztów odwiedzin bezpośrednio poszkodowanego w szpitalu zob. SN wyr. z 7.10.1971 r. (II CR 427/71, OSPiKA 1972, Nr 6, poz. 108),
7. świadczenia, jakie w związku z wypadkiem poszkodowany uzyskał z innych źródeł, zmniejszają szkodę i odszkodowanie należne od osoby odpowiedzialnej (tak np. SN w wyr. z 5.1.1966 r., II CR 201/65, OSPiKA 1968).

Każdy wydatek warto dokumentować

Podsumowując, jeżeli chcemy określić wysokość odszkodowania, które nam się należy, musimy dokonać bardzo dokładnego wyliczenia kosztów, jakie ponieśliśmy w związku z wypadkiem. Dlatego tak ważne jest gromadzenie wszelkiej dokumentacji medycznej, rachunków czy faktur związanych z tym przykrym zdarzeniem. Każdy nasz wydatek trzeba należycie udokumentować, albowiem w przypadku braku odpowiednich dokumentów niemożliwym stanie się wykazanie szkody, a co za tym idzie odszkodowanie po wypadku wypłacana przez sprawcę tych należności nie pokryje, w myśl zasady „wysokość szkody = wysokość odszkodowania”.

Przykład wyliczenia poniesionych kosztów

Wysokość odszkodowania za wypadek „oczami sądu”:

„Za częściowo zasadne uznał także [Sąd] żądanie zasądzenia odszkodowania. Wskazał, że powód w związku z koniecznością dojazdów do szpitali i sanatoriów przejechał łącznie 4 970 km, w związku z czym zużył 397,6 litrów benzyny (8 l na 100 km) w cenie 4,30 zł, a zatem wydatki te zamknęły się w kwocie 1 709,68 zł. Dodatkowo dokonał zakupu lekarstw i sprzętu medycznego za 444,60 zł oraz poniósł koszty badań diagnostycznych i wizyt lekarskich w kwocie 1 953,63 zł, co znajduje potwierdzenie w kopiach faktur załączonych do akt. Dlatego też po zsumowaniu tych wydatków, Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powoda dodatkowo 4 108 zł.”

^1. Art. 444 KC red. Osajda 2018, wyd. 18/P. Sobolewski
^2. Art. 444 KC red. Osajda 2018, wyd. 18/P. Sobolewski
^3. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku – I Wydział Cywilny, z dnia 29 stycznia 2018 r., I ACa 744/17